Λόγω της πανδημίας του covid-19 ακούμε συνεχώς για τις προστατευτικές μάσκες που πρέπει να φορούν όσοι λόγω εργασίας έρχονται σε επαφή με κόσμο που ίσως είναι μολυσμένος. Η μεγαλύτερη συζήτηση γίνεται για τις χειρουργικές μάσκες μία χρήσης και τις μάσκες πολλαπλών χρήσεων Ν95. Αρκετοί πιστεύουν ότι οι μόνη διαφορά που έχουν είναι ο αριθμός των χρήσεων, όμως η πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική.
Τι είναι οι μάσκες N95
Οι μάσκες N95 είναι ένας ειδικός τύπος μάσκας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε πολλές περιπτώσεις. Καταρχάς το Ν95 δεν είναι επωνυμία ή μάρκα, αλλά κωδικός πιστοποίησης για την Αμερικανική αγορά (στην Ευρώπη η αντίστοιχη μάσκα είναι η FFP2). Το 95 στον κωδικό σημαίνει ότι η μάσκα μπορεί να συγκρατήσει τουλάχιστον το 95% των αιωρουμένων σωματιδίων μεγέθους πάνω από 0.3 micron. To N σημαίνει ότι η μάσκα δεν είναι ανθεκτική στα έλαια.
H μάσκα N95 συγκρατεί τα σωματίδια με 4 διαφορετικούς τρόπους.
- Inertial impaction: Τα μεγαλύτερα σωματίδια εγκλωβίζονται στο φίλτρο επειδή δεν μπορούν να περάσουν από τα πολλαπλά φίλτρα λόγω της αδράνειας (αυτός είναι ο λόγος που ακόμα και οι DIY μάσκες πρέπει να έχουν πολλαπλές στρώσεις)
- Interception: Τα μεγαλύτερα σωματίδια εγκλωβίζονται στο φίλτρο λόγω μεγέθους
- Diffusion: Τα μικρότερα σωματίδια παρότι μπορούν να περάσουν από τα φίλτρα της μάσκας, αλλάζουν κατεύθυνση λόγω της συνεχούς ροής του αέρα κατά την εισπνοή-εκπνοή και εγκλωβίζονται στο φίλτρο.
- Electrostatic attraction: Οι μάσκες N95 έχουν ειδικά ηλεκτροστατικά φίλτρα και έτσι μπορούν να προσελκύσουν σωματίδια με αντίθετο φορτίο (συνήθως τα σωματίδια φορτίζονται από τα πρώτα φίλτρα και στην συνέχεια εγκλωβίζονται από το επόμενο φίλτρο που είναι φορτισμένο αντίθετα). Αυτός είναι ο λόγος που οι μάσκες N95 δεν πρέπει να πλένονται.
H μάσκα Ν95 δεν είναι η καλύτερη μάσκα για προστασία από ιούς όπως ο κορονοϊός. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολύ καλύτερες λυσείς πχ Ν99 (συγκρατεί τουλάχιστον το 99% των αιωρουμένων σωματιδίων) ή η P100 (συγκρατεί το 100% και είναι αιωρουμένων σωματιδίων και είναι κατάλληλη για έλαια), όμως η μάσκα Ν95 θεωρείται καλύτερη επιλογή και λόγω μεγέθους (είναι πιο μικρή και πιο βολική) και λόγω τιμής (είναι πολύ πιο οικονομική από τις Ν100, P100….).
Ποια η διαφορά της απλής χειρουργικής μάσκας με την μάσκα N95
Οι διαφορές ανάμεσα στις δύο μάσκες είναι μεγάλες. Καταρχάς η χειρουργική μάσκα είναι μίας χρήσης, ενώ οι N95 πολλαπλών χρήσεων. Η επόμενη -και πιο σημαντική- διαφορά είναι ότι η χειρουργική μάσκα δεν προστατεύει τον χρήστη από τις ασθένειες, αλλά τους υπόλοιπους από τις ασθένειες που ίσως έχει ο χρήστης. Αυτός είναι ο λόγος που την φορούν στα χειρουργεία, για να μην μολυνθούν οι ασθενείς από το ιατρικό προσωπικό. Το πρόβλημα με τις χειρουργικές μάσκες δεν είναι ότι δεν φιλτράρουν τα αιωρούμενα μικροσωματιδία που μπορεί να περιέχουν ιούς. Το βασικό μειονέκτημα που έχουν είναι ότι δεν εφαρμόζουν σωστά γύρω από το πρόσωπο και έτσι μπορούν να περάσουν αιωρούμενα σωματίδια χωρίς να φιλτραριστούν.
Όπως θα δείτε και από το παραπάνω βίντεο, σε ένα τεστ που διενέργησε η εταιρία 3M, οι χειρουργικές μάσκες δείχνουν ότι έχουν “διαρροή” σε ποσοστό πάνω από 10%, όταν μία καλά εφαρμοσμένη μάσκα N95 έχει λιγότερο από 1%.
Φυσικά για να είναι μία μάσκα τύπου N95 αποτελεσματική θα πρέπει να εφαρμόζει στο πρόσωπο όσο καλύτερα γίνεται. Γιαυτό το λόγο υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί τύποι μάσκας N95 στο εμπόριο, ώστε να ταιριάζουν σε όσο το δυνατόν περισσότερους τύπους προσώπου. Επίσης για την καλύτερη εφαρμογή δεν πρέπει να υπάρχουν γένια ή ξένα αντικείμενα (πχ σκουλαρίκια) στο πρόσωπο.
Ποια είναι η διαφορά της μάσκας N95 με την FFP2 και την KN95
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω το N95 είναι κωδικός πιστοποίησης για την Αμερικανική αγορά. Επειδή αρκετές μεγάλες εταιρίες που κατασκευάζουν μάσκες είναι από την Αμερική (κυρίως η 3M) και επειδή η Αμερικανική αγορά είναι η μεγαλύτερη αγορά στο κόσμο, σχεδόν όλες οι μάσκες τύπου Ν95 που κυκλοφορούν στο εμπόριο διαφημίζονται και ως N95.
Όμως στην Ευρώπη υπάρχει διαφορετικός κωδικός πιστοποίησης για τις μάσκες τύπου N95, ο FFP2. Έτσι μία μάσκα FFP2 είναι σχεδόν ίδια με την μάσκα Ν95 (συνήθως οι μάσκες N95 αναγράφουν πάνω και την πιστοποίηση FFP2) , απλώς προορίζεται για την Ευρωπαϊκή αγορά. Συγκεκριμένα, μία μάσκα για να πάρει πιστοποίηση ως FFP2 θα πρέπει να φιλτράρει τουλάχιστον το 94% των αιωρουμένων σωματιδίων και να έχει μέγιστη διαρροή 8%.
Τώρα οι μάσκες KN95 είναι μάσκες που προορίζονται για την Κινέζικη αγορά και γιαυτό έχουν την Κινέζικη πιστοποίηση KN95. Σε γενικές γραμμές οι μάσκες KN95 είναι περίπου ίδιες με τις Ν95 και τις FFP2. Υπάρχουν μερικές μικροδιαφορές, αλλά τα βασικότερα χαρακτηριστικά είναι ίδια. Ένα καλός Αγγλόφωνο πίνακας που εξηγεί αναλυτικά τις διαφορές ανάμεσα σε N95, FFP2 και KN95 είναι εδώ.
Βέβαια υπάρχει μία καχυποψία για μερικές από τις μάσκες με πιστοποίηση ΚΝ95 που εισάγονται στον δυτικό κόσμο, καθώς κάποιες από αυτές ίσως να μην πληρούν τα απαραίτητα κριτήρια και να διαφημίζονται ψευδώς ως ΚΝ95 (το ίδιο ισχύει και για ψεύτικες N95/FFP2). Γιαυτό το λόγο ο FDA έχει μία αναλυτική λίστα -που ανανεώνεται συνεχώς- με τις εταιρίες και τους κωδικούς από μάσκες και φίλτρα που κατασκευάζονται στην Κίνα και αν και δεν είναι πιστοποιημένα από τον NIOSH, είναι εγκεκριμένα για εισαγωγή στις ΗΠΑ.
Συχνές ερωτήσεις
Σε ιδανικές συνθήκες μία μάσκα N95 πρέπει να απορρίπτεται μετά από κάθε χρήση. Όμως λόγω της παγκόσμιας έλλειψης, μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν λίγες φορές –πάντα από τον ίδιο χρήστη– εφόσον έχουν αφαιρεθεί και αποθηκευτεί με σωστό τρόπο και δεν έχουν κανένα σημάδι παραμόρφωσης. Περισσότερα εδώ.
Σύμφωνα με τους κατασκευαστές δεν υπάρχει καμία απολύτως διαφορά όσον αφορά την αποτελεσματικότητα φιλτραρίσματος κατά την εισπνοή. Ο μόνος λόγος που υπάρχει το ειδικό φίλτρο είναι για να υπάρχει ευκολότερη ροή αέρα κατά την εκπνοή, ώστε να μην νιώθει άβολα ο χρήστης όταν φοράει τη μάσκα για αρκετές ώρες. Με απλά λόγια, με τις μάσκες Ν95 με το ειδικό φίλτρο/βαλβίδα δεν ζεσταίνεται τόσο πολύ το πρόσωπό από την ανάσα του χρήστη και έτσι είναι λιγότερο πιθανό να την αφαιρέσει κατά την διάρκεια της βάρδιας. Βέβαια οι μάσκες με την ειδική βαλβίδα δεν είναι κατάλληλες για χειρουργική χρήση γιατί δεν φιλτράρουν τον εκπνεόμενο αέρα. 
Όχι, οι απλές μάσκες N95 από πολυπροπυλένιο δεν είναι πλενόμενες. Με το πλύσιμο μπορεί να αλλοιωθεί το σχήμα τους και να μην εφαρμόζουν όπως πρέπει, ενώ μπορεί να μειωθεί αρκετά το ηλεκτροστατικό φιλτράρισμα. Μόνο οι ελαστομερείς μάσκες είναι πλενόμενες (μόνο η μάσκα, όχι τα φίλτρα τους).
Δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιος επίσημος οδηγός από κρατικό οργανισμό υγείας που να συνιστά τρόπους απολύμανσης για μία μάσκα N95/FFP2. Όμως υπάρχουν κάποιες πρόσφατες επιστημονικές έρευνες που έδειξαν ότι μία μάσκα N95 μπορεί να απολυμανθεί με διάφορους τρόπους (UV, αιθανόλη >=70% και υπεροξείδιο του υδρογόνου σε ειδικούς θαλάμους), αλλά δεν έχει ακόμα αποδειχθεί η αποτελεσματικότητα και για πόσες χρήσεις αντέχει μία μάσκα που έχει απολυμανθεί. Οπότε -μέχρι στιγμής- είναι κάτι που προτείνεται μόνο σε περιπτώσεις ανάγκης.
H 3M (μία από τις πιο μεγάλες εταιρίες κατασκευής προστατευτικού υλικού) έχει δημιουργήσει ένα pdf που εξηγεί τι συμπεράσματα έχει βγάλει από τεστ που έχει διενεργήσει όλο αυτό το διάστημα. Συνοπτικά, δεν συνιστά απολύμανση σε φούρνο μικροκυμάτων, ατμό ή μέθοδο που έχει υψηλή θερμοκρασία σε ξερό περιβάλλον γιατί αλλοιώνεται το φίλτρο ή άλλα υλικά της μάσκας. Σύμφωνα με την 3Μ, οι μέθοδοι που φαίνεται να έχουν αποτελεσματικότητα χωρίς να αλλοιώνεται η αποτελεσματικότητα της μάσκας Ν95 είναι οι ειδικοί θάλαμοι απολύμανσης με υπεροξείδιο του υδρογόνου ή υπεριώδη ακτινοβολία και η απολύμανση με ζέστη με ελεγχόμενη υγρασία (65+-5 βαθμοί Κελσίου και 50 έως 80% υγρασία για 30 λεπτά). Περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε στο ενημερωτικό της 3Μ.
Στις περισσότερες επώνυμες μάσκες υπάρχει χρωματικός κώδικας και στην ίδια τη μάσκα και στα λαστιχάκια . Στις επώνυμες μάρκες οι μπλε μάσκες N95 είναι αυτές που έχουν πάρει πιστοποίηση για χειρουργική χρήση (θα πρέπει να αναγράφεται και στις ίδιες τις μάσκες). Η διαφορά τους με τις κοινές είναι ότι έχουν ένα έξτρα φίλτρο που είναι ανθεκτικό στο πιτσίλισμα από αίμα και άλλα σωματικά υγρά. Επίσης για να έχουν πιστοποίηση ιατρικής χρήσης θα πρέπει να φιλτράρουν τουλάχιστον το 99% των παθογόνων μικροοργανισμών.
Η πιο σίγουρη λύση είναι η αγορά κάποιας επώνυμης μάσκας. Βέβαια λόγω της πανδημίας αυτό δεν είναι και τόσο εύκολο. Μία καλή ένδειξη ότι η μάσκα είναι αξιόπιστη είναι η έγκριση NIOSH καθώς και όσο περισσότερες πληροφορίες στο εξωτερικό της μάσκας ή και το λαστιχάκι για τον κατασκευαστή, το μοντέλο και τυχόν πιστοποιήσεις που είναι συμβατή. Μάσκες που απλώς αναφέρουν N95 ή ακόμα και τίποτα είναι αμφιβόλου ποιότητας. Μάσκες N95 που έχουν λαστιχάκια που πιάνουν στα αυτιά δεν μπορούν να πάρουν πιστοποίηση από τον NIOSH και είναι είτε ψεύτικες ή απλά δεν είναι Ν95/FFP2. Επίσης ακόμα και μάσκες που αναφέρουν έγκριση από NIOSH ή πωλούνται σαν επώνυμες μπορεί να είναι ψεύτικες. Ειδικά για τις επώνυμες, αν δεν τις αγοράσετε από κάποιον επίσημο μεταπωλητή αλλά από ίντερνετ και ειδικά από ebay ή Κίνα, μετά την αγορά καλό θα ήταν να συμβουλευτείτε την επίσημη σελίδα της εταιρία για να δείτε αν όντως είναι η αυθεντική μάσκα.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι
- Σελίδα του CDC (Αμερικανικός ΕΟΔΥ) που εξηγεί τις διαφορές ανάμεσα στις χειρουργικές μάσκες και τις μάσκες N95
- Σελίδα του CDC που μπορείτε να βρείτε τις πιστοποιημένες NIOSH μάσκες και φίλτρα
- Οδηγός από τον CDC για το πως να αναγνωρίζετε ψεύτικες μάσκες N95
- Σελίδα με χρήσιμες πληροφορίες για τον κορονοϊό από την 3M
